Hai pouco tempo, no suplemento de El País “Babelia” (unha das miñas fontes para estar ao tanto do panorama literario), vin una recensión dun libro titulado Purga, a terceira novela dunha escritora estoniano-finlandesa chamada Sofi Oksanen. Lin o seu resumo e de seguida decidín lelo, en principio por ser unha novela que se desenvolve en Estonia, país que visitei dúas veces co proxecto Comenius e que me gusta e interesa, mais do que sabemos moi pouco por estas latitudes. A novela é un thriller que comeza e remata en 1992, un ano despois da independencia de Estonia e tres da caída do muro de Berlín. Entrelaza presente e pasado cunha gran mestría para unha escritora tan nova. Narra a historia de Zara, unha moza de orixe rusa vítima do tráfico de mulleres que consegue fuxir en Estonia. Case moribunda, atópaa Aliide Truu, unha vella muller que malvive soa nunha zona rural moi semellante á zona que visitei eu (Kehtna). Superada a desconfianza inicial, nace un vencello especial entre elas ao descubrir que ambas sufriron unha violencia extrema, e destápase unha complicada trama de rivalidades e deslealdades que destruíron a súa familia. O período máis retratado son os anos que Estonia pertenceu a Unión Soviética, tempo que ao meu modo de ver queda moi ben reflectido. É unha novela dura pero fermosa ao mesmo tempo que me mantivo en vilo ata o último capítulo. Os seus capítulos son curtos (algúns dunha folla), o que lle imprime un ritmo rápido que fai que a súa lectura sexa aínda máis trepidante. A min atrapoume desde o primeiro momento, tanto foi así que a lin en catro días. Recibiu moitos premios, entre eles o Premio europeo á mellor novela do ano 2010, premios que eu penso que merece. Animádevos a lela e xa me contaredes que vos pareceu.
Cando en España non existía aínda a radiofórmula había tres ou catro comunicadores que exercían un labor pedagóxico cos oíntes naquel ermo musical que era España. Raúl Matas, Anxo Álvarez e Juan María Mantilla son para min os símbolos daquela época. Entre eles creo que mención á parte merece Juan María Mantilla, que foi inxustamente esquecido nas crónicas da época, e o seu arquivo sonoro non foi reivindicado como se merece. Talvez no seu Santander natal aínda teñan na súa fonoteca algún dos seus recordos musicais. Eu, ademais de gozar dos seus programas: Club de Jazz, Mirando hacia atrás con música, ou a saga de Discoteca 66, 67, 68… en Radio Nacional, tiven o privilexio de gozar da súa amizade grazas á mediación de Javier de Castro. Nós estabamos, como xa contei noutras entradas deste blog, no Colexio Maior Fonseca de Santiago e unha das nosas citas ineludibles das tardes era o seu programa de música. Hoxe en día calquera programa que se preze pide aos seus seguidores que opinen no facebook ou en twitter, el fomentaba a nosa participación con agasallos de discos promocionais ás mellores apuntamentos ou comentarios das novidades. Nos envíos de achegas persoais eramos asiduos tanto Javier como min, e debo confesar que ademais nos levamos bastantes daqueles agasallos. (Especial ilusión fíxome unha caricatura dedicada enviada por Luís Eduardo Aute como agradecemento a unha das miñas opinións sobre o seu disco).
A partir desas participacións Juan María Mantilla sentiu curiosidade e entrou en contacto, por teléfono, connosco. Frecuentemente recordo con nostalxia aqueles días de longas charlas coa boa música como tema. Era tal a súa ilusión e interese coas nosas conversacións e achegas ao programa que chegou a afirmar na súa colaboración semanal do dominical do diario Xa de Madrid que no noso Colexio Maior atopábase o grupo de persoas que máis entendían de música en España (o que obviamente era unha esaxeración). El naquelas charlas, intentaba fomentar a nosa admiración polos clásicos do blues ou o jazz e ás nosas citas acudían puntualmente as alusións aos vellos bluesman como Leadbelly, John Lee Hoocker, Sonny Boy Williamson, Muddy Waters e tantos outros. Naturalmente non podían faltar os comentarios sobre as novas tendencias do blues e o R&B branco e o seu auxe no Reino Unido con frecuentes mencións, loxicamente, a John Mayall .
Naquela época no Reino Unido, para algúns músicos, o blues era case unha relixión, un territorio común onde se admiraba desde os puristas sureños do blues rural aos máis sofisticados antecesores do soul e o funky. Os bluesman anglosaxóns dividíronse en dous grandes grupos: aqueles que profundaban nas raíces e formas xenuínas do xénero e os mistificadores que reconverteron o blues que chegaba de Chicago nun rock máis urbano, metálico e desenfadado. John Mayall abandeira aos seguidores do purismo. As diferentes formacións que encabezou formaron unha escola na que el exercía un impagable labor docente. Nelas formáronse instrumentistas que logo, ao marchar, foron estrelas nos grupos que lideraron. Soamente poñerei uns cantos exemplos: Eric Clapton e Jack Bruce (Cream) Peter Green e John McVie (Fleetwood Mac) Larry Taylor e Harvey Mandel (Canned Heat) Aynsley Dunnbar e Don Sugarcane Davis ( Mothers of invention con Frank Kappa) ou Mick Taylor que se iría aos Rolling Stones, e un longo etcétera.
Despois de varias formacións Mayall chegou ao nº 3 británico co disco Bluesbreakers con Eric Clapton (pero a reputación de Clapton superou á do líder e abandonou o grupo para formar Cream). Logo de bos discos como A hard road, Crusade e Blues from Laurel Canyon chegou o seu gran momento e recoñecemento mundial co mítico Room to move, e a partir de aí a súa figura iría ligada a este tema e a súa interpretación coa harmónica.
Nos seus principios, moi influenciados polo son de Chicago, tomou como súa a cruzada de dignificar ao blues e os bluesman. Sería a partir de Bare Wires cando decidiu gravar soamente composicións súas coa base do blues pero con arreglos máis actuais en discos como Empty rooms, USA Unión ou Memories. Logo, nos 70, evolucionou cara ao jazz en discos como Jazz Blues Fusion. Mención á parte merece The turning point, o que sería o seu grande éxito, utilizando elementos acústicos e sen batería significou todo un aldabonazo no público que lle recoñeceu os seus méritos mundialmente. Estes anos, finais dos sesenta e principios dos setenta, constitúen a súa grande época logo evolucionou hacia sons máis country e funky buscando unha comercialidade que nunca volveu. Hoxe en día segue a ser unha referencia e na súa volta ás raíces seguiu gravando discos notables, como Stories (2002) Roads dogs (2005) ou In the Palace of the King(2007), e segue sendo un músico respectado e admirado por unha minoría pero a súa repercusión cada vez é menor e a súa estrela apagouse lentamente.
Interpretación de Room to move en 1984 no Festival de Jazz de Montreal
Non sen certa mágoa desmontamos a exposición sobre xénero negro que nos acompañou desde novembro ata agora,e xa estamos a preparar a seguinte, que vos adianto será sobre o tema de inventos e descubrementos. Pero aínda que os libros e pelis volveron ao seu posto nos andeis da biblioteca, as súas intrigas e aventuras continúan a chamar por todos vós, lectores aficionados. Recomendámosvos especialmente, se non os coñecedes, toda a serie do comisario Salvo Montalbano (que ten este nome porque o autor, o estupendo Andrea Camilleri, quixo facer homenaxe a Vázquez Montalbán, creador doutro detective clásico, Carvalho ) e tamén, sen movernos de Italia, pero cambiando o escenario do sur ao norte, de Sicilia a Venecia, as apaixoantes novelas protagonizadas por Brunetti, obra de Donna León. E unha suxestión en cómic: a exitosa e multipremiada colección Blacksad, protagonizada por animais con forma e características humanas e ambientada nos Estados Unidos dos anos 50.
Pode un lector ávido de novas lecturas pasar por alto un libro que ten por título El club de los optimistas incorregibles? Eu persoalmente non puiden; atraeume desde o estante das novidades e souben que a súa lectura me estaba agardando. Esta recreación do París dos anos 60 aos ollos dun adolescente reborda frescura e emotividade, e compón un mosaico no que teñen cabida as relacións familiares, a chegada dos exilados dos países do leste, a guerra de Alxer e o regreso dos "pieds noir" ou o encontro do primeiro amor. Todo iso é narrado con sobriedade, nun estilo sinxelo que quizais oculta as profundas reflexións que nos propón. Tal vez o lector (como no meu caso) véxase reflectido nese adolescente contestatario que toma o rock and roll de Jerry Lee Lewis ou Fats Domino como bandeira da súa rebeldía, fanático do cinema, fotógrafo afeccionado e que, no seu afán de comprender o mundo, convértese nun lector compulsivo. Coa omnipresencia do Barrio Latino de París até converterse nun protagonista máis, o autor trasládanos polos evocadores Boulevard de Saint Germain, o Sena, a Sorbona, o Panteón ou o romántico estanque dos Medicis nos Xardíns de Luxemburgo; lugares onde o protagonista encontrará a amizade, o amor, e por primeira vez atoparase de cara coa morte.
El club de los optimistas incorregibles é unha gran novela coral (non soamente polas súas 650 páxinas) capaz de reunir o aplauso da crítica (Premio Goncourt des Lycéens 2009 e Premio Notre Temps 2010) e o éxito do público con máis de 200.000 exemplares vendidos en Francia. Cos ollos dese adolescente que descobre o mundo que lle rodea Guenassia vainos describindo a tensión política francesa que máis tarde dará lugar ao Maio do 68 e o desarraigamento e frustacións daqueles homes que se definen a se mesmos como "optimistas incorrixibles" a pesar de ter que abandonar a súa familia, amores, ideais e principios na súa fuxida do comunismo soviético e posterior exilio. Con todos estes ingredientes o autor consegue compor unha novela deliciosa, capaz de transmitir emocións persoais, socio-políticas e históricas cunha narración sinxela e apracible; pero, ao tempo, apaixoante e intrigante. E aínda que o seu emotivo final descúbranos quizais o abandono dese optimismo que aínda era alimentado por numerosos idealistas, déixanos co convencemento de que no futuro debemos ter en conta a este novel escritor de 60 anos!
(GUENASSIA, Jean Michel, El club de los optimistas incorregibles, RBA Libros Narrativa, 2010)
Como tod@s sabemos xa a estas alturas, o día das Letras Galegas de 2011 está dedicado ao monfortino Lois Pereiro (1958-1996), irmán dunha das profesoras do noso centro, Inés Sánchez Pereiro. Con motivo deste acontecemento,e coincidindo co aniversario de Lois, o pasado 16 de febreiro recibimos a visita do xornalista Xosé Manuel Pereiro, irmán do poeta, e do afamado escritor Manuel Rivas, outro irmán, non de sangue, senón “literario”, que viñeron a falarnos da figura de Lois, tanto no terreo persoal como artístico. O acto, que comezou as doce e media e durou ata pouco antes do remate da xornada, foi todo un éxito, tendo en conta o número de asistentes e o interese e cordialidade cos que acolleron aos conferenciantes. Tras un prometedor comezo no cal algúns d@s nos@s compañeir@s leron un poema de Lois e interpretaron unha peza musical (pois a música, como ben nos dixeron na charla, era esencial para o escritor), arrincouse a falar Xosé Manuel, facendo un emotivo e ameno repaso á traxectoria vital do seu irmán, desde a súa máis temperá nenez ata a súa etapa de adulto, ilustrándoo cunha serie de fotografías que testemuñan diversos momentos da vida de Lois. Logo tocoulle a quenda a Manuel Rivas, que nos obsequiou cun engaiolante discurso no que mesturou as súas lembranzas de Pereiro con reflexións sobre a literatura e a existencia, para rematar coa lectura dalgúns poemas do escritor. Pero o acto non chegou á súa fin aí: aínda había oco para as preguntas dos asistentes. Unha alumna quixo saber se á hora de escribir, Rivas tiña xa todo planificado na mente ou ía improvisando no proceso da escrita. Unha vez satisfeita a súa curiosidade, o público marchou, agás aquel@s que quixeron que Rivas lles asinase exemplares dos seus libros. Grazas á súa exposición e mais á de Xosé Manuel descubrimos moitos detalles da vida e da obra de Lois Pereiro, porque, non o esquezamos, a literatura hai que entendela en función dos momentos e experiencias que a inspiraron.
